ภูมิปัญญาชาวบ้านวิถีชีวิตเกษตรชุมชนพึ่งตนเอง : ศึกษาเฉพาะกรณีศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก ตำบลกระทุ่มล้ม อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม

Abstract

การวิจัยเรื่อง "ภูมิปัญญาชาวบ้านวิถีชีวิตเกษตรชุมชนพึ่งตนเอง : ศึกษาเฉพาะกรณีศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก ตำบลกระทุ่มล้ม อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม" มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการดำเนินงาน การใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม และการจัดการของศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก ศึกษาการถ่ายทอดภูมิปัญญาการเพาะเห็ดและการพึ่งตนเองของเกษตรกรผู้ประกอบอาชีพเพาะเห็ดทางเศรษฐกิจ ตลอดจนศึกษาปัญหา และอุปสรรคในการดำเนินงานการเพาะเห็ด การวิจัยครั้งนี้เป็นการให้ความสำคัญกับการเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) การเก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสารและใช้วิธีการสัมภาษณ์กลุ่มตัวอย่างคือ คณะกรรมการศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก จำนวน 5 คน พนักงานในศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิกจำนวน 10 คน ผู้เข้ารับการอบรมในศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิกจำนวน 50 คน และผู้ทรงคุณวุฒิ จำนวน 2 คน รวม 67 คน โดยมีแนวคำถามในการสัมภาษณ์แนวลึก (In-depth Interview) รวมถึงได้ใช้ข้อมูลจากการสังเกตแบบมีส่วนร่วม และการสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม มาประกอบการสรุปผลการวิจัย ผลการวิจัยพบว่า 1.ภูมิปัญญาชาวบ้านวิถีชีวิตเกษตรชุมชนพึ่งตนเองของศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิกได้เริ่มก่อตั้งโดยนายปรีดา และนางซ่อนกลิ่น ไทยทัตกุล ซึ่งก่อนหน้านี้ครอบครัวได้มีอาชีพเดิมคือ การเลี้ยงสัตว์ ต่อมาได้เปลี่ยนอาชีพมาเพาะเห็ด เริ่มจากการปลูกเห็ดชนิดเดียวและค่อยๆ ขยายไปหลายๆชนิด มีการขยายเชื้อเห็ด ขายอุปกรณ์ในการเพาะเห็ด ทุกวันนี้การดำเนินงานของศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิกได้นำเอาหลักพุทธศาสนามาใช้ในการดำเนินชีวิตการทำงาน การอยู่ร่วมกัน รวมทั้งการประกอบอาชีพโดยยึดหลักเศรษฐกิจพอเพียง แบ่งปันสังคม 2.กระบวนการผลิตเห็ดครบวงจร ศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิกมีการเพาะเห็ดในถุงพลาสติก ซึ่งใช้เวลาไม่นานก็สามารถเก็บดอกมาบริโภคได้ การเพาะเห็ดมี 6 ขั้นตอน คือ การเลี้ยงเชื้อในอาหารวุ้น การเลี้ยงเชื้อข้าวฟ่าง การเลี้ยงเชื้อในถุงขี้เลื่อย การเปิดดอก การทำผลิตภัณฑ์แปรรูปจากเห็ด และการไซเคิลก้อนเห็ด จากกระบวนการทั้ง 6 จะไม่มีการทิ้งวัสดุในการเพาะเห็ดเลย การทำเห็ดครบวงจรจะเป็นการเพิ่มพูนรายได้กับผู้เพาะเห็ดอย่างแท้จริง 3.การดำเนินงานในส่วนของการบริหารจัดการ ศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก พบว่า มีการบริหารโดยกลุ่มของพี่น้องซึ่งแบ่งเป็นกลุ่มคณะกรรมการ กลุ่มผู้ปฏิบัติการกลุ่มพนักงาน จะใช้พนักงานในท้องถิ่น เช้าไป เย็นกลับ อัตราการจ้างเป็นไปตามกฎหมายแรงงาน โดยแบ่งหน้าที่ไปตามส่วนงานต่างๆ ตามสายงานมีบิดามารดาเป็นผู้ดูแลสูงสุด ในกรณีการตัดสินใจถ้าไม่สามารถตัดสินใจได้ก็ให้บิดามารดาเป็นผู้ชี้ขาดว่าควรหรือไม่ 4.การใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมที่ศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิกสร้างขึ้นเอง ศูนย์รวมสานเห็ดบ้านอรัญญิกได้มีการพัฒนาอุปกรณ์เครื่องไม้เครื่องมือเพื่อการเพาะเห็ดแบบครบวงจรให้มีคุณภาพ ช่วยในการลดพื้นที่ในการเพาะเห็ด สามารถควบคุมการผลิตทำให้ได้ผลผลิตจำนวนมากและลดต้นทุน ด้วยการสร้างและผลิตอุปกรณ์การเพาะเห็ดใหมๆ ซึ่งส่งผลให้เกิดคุณภาพในการผลิต ลดต้นทุน ช่วยให้ผลผลิตเพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมากประหยัดทั้งเวลาและแรงงาน 5.การถ่ายทอดภูมิปัญญาชาวบ้านมีการถ่ายทอดเป็น 2 ลักษณะ คือ การถ่ายทอดให้กับบุคคลในครอบครัว การถ่ายทอดให้กับบิดามารดา ญาติพี่น้องและหลานๆ การถ่ายทอดให้กับบุคคลภายนอก การเผยแพร่ภูมิปัญญาแบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มในระบบ กลุ่มนอกระบบและกลุ่มตามอัธยาศัย โดยจัดเป็นหลักสูตรการเพาะเห็ดให้ศึกษาทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติ สามารถเรียนรู้และลงมือนำไปปฏิบัติได้ด้วยตนเอง 6.การพึ่งตนเองของศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก เป็นศูนย์เห็ดที่ตั้งขึ้นมาพึ่งตนเองโดยไม่มีเงินสนับสนุนจากภาครัฐจากอดีตถึงปัจจุบัน การเพาะเห็ดจึงสามารถพึ่งพาตนเองได้เป็นอาชีพที่เลี้ยงตนเองอยู่รอด แต่ต้องอยู่ในข้อแม้ของการกินอยู่อย่างพอเพียง ไม่ฟุ้งเฟ้อ คือ ทำแล้วสามารถจุนเจือครอบครัวให้พออยู่ได้ เหลือเท่าไรก็จะจุนเจือไปให้สังคม 7.ปัญหาที่เกิดขึ้นในศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก ส่วนหนึ่งจะมาจากความคิดเห็นที่แตกต่างกัน ระบบแรงงานที่ไม่สามารถควบคุม วัตถุดิบที่ใช้มีราคาสูงขึ้น ภาษีที่จ่ายในทุกปี ปัญหาการตลาดกรณีเห็ดล้นตลาด ปัญหาด้านเงินทุนไม่เพียงพอ และปัญหาโรคเห็ดที่มีผลกระทบต่อการผลิต ดังนั้น ภูมิปัญญาชาวบ้านวิถีชีวิตเกษตรชุมชนพึ่งตนเองของศูนย์รวมสวนเห็ดบ้านอรัญญิก เป็นการพึ่งตนเองภายในครอบครัว มีกระบวนการดำเนินการผลิต มีการบริหารการจัดการเองในกลุ่มพี่น้อง ซึ่งอาจจะมีปัญหาและอุปสรรคบ้างแต่ก็สามารถแก้ไขได้โดยมีบิดามารดาเป็นที่ปรึกษาดำเนินชีวิตเกษตรกรแบบพอเพียง ไม่ฟุ้งเฟ้อ โดยยึดหลักศาสนาแบบบุญนิยมแบ่งปันสังคม จนเป็นชุมชนที่สามารถพึ่งตนเองได้