อิทธิพลของคติชาวบ้านล้านนาที่ปรากฏผ่านการสร้างสรรค์งานประติมากรรมรูปตัวมอมในจังหวัดภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย

Abstract

การวิจัยครั้งนี้ เป็นการศึกษาอิทธิพลของคติชาวบ้านล้านนาที่ปรากฏผ่านการสร้างสรรค์งานประติมากรรมรูปตัวมอม ในจังหวังภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย ซึ่งจากการสำรวจพบประจิมากรรมรูปตัวมอม 41 แห่งใน 6 จังหวัด จากการสำรวจ 8 จังหวัด ภาคเหนือในจังหวัด เชียงราย น่าน แพร่ ลำปาง ลำพูน และเชียงใหม่ ซึ่งไม่พบปรากฏพบในจังหวัดพะเยา และจังหวัดแม่ฮ่องสอน การสร้างสรรค์ประติมากรรมรูปตัวมอมเป็นผลงานที่สร้างขึ้นจากความศรัทธาในพุทธศาสนา จากการจดจำคำบอกเล่าของบรรพบุรุษ และมีความรู้โดยพื้นฐานว่าตัวมอมเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ เป็นสัตว์ในอุดมคติไม่ปรากฎว่ามีตัวตนอยู่จริง เสมือนสัญลักษณ์หนึ่งที่มักปรากฎในศาสนาสถานเฉพาะกลุ่มจังหวัดบางจังหวัดของภาคเหนือตอนบนเท่านั้น จะพบว่าในภุมิภาคอื่นของประเทศไทยไม่ปรากฎประติมากรรมรูปตัวมอม และในอดีตประติกรรมมรูปตัวมอมยังเกี่ยวข้องกับพิธีกรรมการแห่ขอฝน ซึ่งปัจจุบันไม่ปรากฎพิธีกรรมนี้แล้ว ประติมากรรมรูปตัวมอมสร้างสรรค์จากช่างปั้น แกะสลัก หรือเสล่าท้องถิ่นจะใส่จินตนาการในเรื่องของลักษณะทางร่างกายให้แลดูแตกต่าง และมีอิทธิฤทธิ์ โดยที่ช่างจะได้รับการถ่ายทอดลักษณะที่สำคัญๆของตัวมอม มาจากบรรพบุรุษ ลักษณะรูปแบบ และบทบาทหน้าที่ ประติมากรรมรูปตัวมอมที่ปรากฏในศาสนาสถานนั้นมีลักษณะที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับเงื่อนไขของสถานที่ที่ผนวกกับคติความเชื่อที่สืบกันต่อมาจากบรรพบุรุษ ในการสร้้างประติมากรรมรูปตัวมอมของศาสนสถานและช่างผู้สร้างสรรค์ แบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม 1) ตัวมอมลักษณะหมอบเฝ้าหน้าอาคาร 2) ตัวมอมลักษณะวิ่งต่อกันเป็นวงกลม 3) ตัวมอมลักษณะนั่งคล้ายสิงห์พม่า และ 4) ตัวมอมที่ประดับอยู่บริเวณส่วนต่างๆของศาสนสถานในส่วนของซุ้มประตูโขง ซุ้มโขงพระประธาน หน้าบัน เสา ภายในอาคารวิหาร อุโบสถ ฐานชุกชีพระประธานลักษณะสลับหัวสลับหางเป็นวงกลม กำลังเคลื่อนไหวปีนป่าน หมอบขดตัว ซึ่งโดยส่วนใหญ่ตัวมอมเหล่านี้จะเป็นประติมากรรมแบบนูนต่ำ (bas Relief) และนูนสูง (High Relief) ในด้านการรับรู้ที่เกี่ยวข้องกับคติความเชื่อเกียวกับประติมากรรมรูปตัวมอมของชาวบ้านล้านนา พบว่า พระสงฆ์ ศาสนิกชน และผู้ที่เกี่ยวกับตัวมอมนำสารไปยังปัชชุนนเทวบุตร ตามลำดับ โดยประติมากรรมรูปตัวมอมที่พบส่วนใหญ่จะได้รับการบูรณะ หรือปั้นขึ้นใหม่โดยการบูรณะนั้นจะเปลี่ยนแปลงรูปแบบ ลักษณะที่ไม่คงเดิมของตัวประติมากรรม ส่วนน้อยที่จะคงรูปแบบลักษณะเดิมเอาไว้ ทำให้การสำรวจอาจมีการคลาดเคลื่อน ประกอบกับไม่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรจากบรรพบุรุษ นอกจากคำบอกเล่าปากต่อปาก จึงทำให้เกิดปัญหาในการศึกษารูแปบบ กลวิธีรวมถึงการกำหนดช่วยอายุของงานประติมากรรมตัวมอม