ภาวะผู้นำของเจ้าอาวาสและผู้นำชุมชนต่อการพัฒนาวัดเป็นศูนย์กลางชุมชน : กรณีศึกษาวัดธรรมยุต ในเขตจังหวัดพัทลุง

Abstract

ในอดีตวัดถือว่าเป็นศูนย์กลางในการถ่ายทอดวิชาการ ศีลธรรม จริยธรรม วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมและประเพณีต่างๆ ไปสู่ชุมชน อีกทั้งยังเป็นศูนย์กลางในการกระทำกิจกรรมต่างๆ ของชาวชุมชน เมื่อสังคมไทยได้มีการเปลี่ยนแปลงไปตามกระแสโลกาภิวัตน์ ทำให้บทบาทดังกล่าวของวัดที่มีต่อชุมชนเริ่มลดน้อยลง ดังนั้น เพื่อเป็นการช่วยรักษาบทบาทของวัดต่อชุมชนดังกล่าวไว้ ผู้วิจัยได้ทำการศึกษาเรื่องนี้ขึ้น การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาถึงภาวะผู้นำด้านคุณลักษณะผู้นำของเจ้าอาวาสและผู้นำชุมชน ที่ช่วยส่งเสริมและสนับสนุนให้วัดเป็นศูนย์กลางของชุมชน แนวทางการบริหารและการจัดการวัดให้เป็นศูนย์กลางของชุมชน และปัจจัยที่ช่วยส่งเสริมให้วัดเป็นศูนย์กลางในการบริหารและจัดการของชุมชน กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ เป็นเจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกาย ประธานชุมชนไวยาวัจกร คณะกรรมการชุมชน พระภิกษุ สามเณรของวัดธรรมยุตนิกายที่ทำการศึกษาวิจัยและประชาชนในชุมชน อันเป็นที่ตั้งของวัดธรรมยุตนิกาย รวมทั้งสิ้น 286 รูป/คน ผลการวิจัย ด้านคุณลักษณะความเป็นผู้นำ ของเจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกาย พบว่า มีคุณลักษณะความเป็นผู้นำโดยเฉลี่ยอยู่ในระดับมาก ส่วนคุณลักษณะความเป็นผู้นำของผู้นำชุมชน พบว่า ผู้นำชุมชนบ้านปากแพรก และผู้นำชุมชนวัดบางแก้วผดุงธรรม มีคุณลักษณะความเป็นผู้นำเฉลี่ยอยู่ในระดับมาก แต่ผู้นำชุมชนวัดอุดมวรารามและผู้นำชุมชนบ้านพนางตุง มีคุณลักษณะความเป็นผู้นำโดยเฉลี่ยอยู่ในระดับปานกลาง แนวทางการบริหารและการพัฒนาวัดให้เป็นศูนย์กลางชุมชน ด้านลักษณะของการพัฒนานั้นพบว่า เจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกายและผู้นำชุมชน มีการพัฒนาด้านศาสนาวัตถุ/สถานที่ทุกๆ ด้าน ยกเว้นการจัดตั้งศูนย์พัฒนาอาชีพและการฝีมือต่างๆ ของชาวชุมชนขึ้นภายในวัด และการจัดตั้งศูนย์เด็กเล็กก่อนเกณฑ์ขึ้นภายในวัด การพัฒนาด้านศาสนาบุคคล/บุคลากร พบว่า เจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกายและผู้นำชุมชนมีการพัฒนาในทุกๆ ด้าน แต่ผู้นำชุมชนมีการจัดระเบียบการบริหารและการปกครองแก่คณะกรรมการชุมชนและประชาชนในชุมชนของตนเพิ่มเข้ามาด้วยการพัฒนาด้านศาสนพิธี/กิจกรรม พบว่า เจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกายและผู้นำชุมชน มีการพัฒนาในทุกๆ ด้านเช่นกัน แต่สิ่งที่ผู้นำชุมชนไม่ได้ช่วยเหลือเจ้าอาวาสในการพัฒนาวัดคือ การจัดนิทรรศการงานวันสำคัญต่างๆ ทางพระพุทธศาสนา และการปรับปรุงรูปแบบของการประกอบศาสนพิธีหรือพิธีกรรมทางศาสนาที่เหมาะสมและถูกต้องแก่ชาวชุมชน ส่วนแนวทางการบริหารและการพัฒนาวัดให้เป็นศูนย์กลางชุมชน ด้านลักษณะของการเรียนรู้นั้น พบว่า เจ้าอาวาสและผู้นำชุมชน มีการส่งเสริมการเรียนรู้ในระบบที่ตรงกัน แต่สิ่งที่มีการส่งเสริมน้อย คือ การส่งเสริมให้การเรียนการสอนธรรมมะในโรงเรียนพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์หรือในโรงเรียนต่างๆ และการส่งแสริมการเรียนพระปริยัติธรรมสายสามัญแก่พระภิกษุและสามเณร การส่งเสริมการเรียนรู้นอกระบบ พบว่า เจ้าอาวาสและผู้นำชุมชนมีการส่งเสริมที่ตรงกัน แต่สิ่งที่ส่งเสริมน้อย คือ การสร้างศูนย์เผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมต่างๆ ของชาวชุมชนขึ้นภายในวัด การสร้างพิพิธภัณฑ์ชุมชน การสร้างศูนย์อบรมและปฏิบัติกรรมฐาน และการสร้างศูนย์ติดต่อประสานงานกับหน่วยงานทั้งภาครัฐและภาคเอกชนแบบถาวรขึ้นในวัด ด้านปัจจัยการบริหารงานของเจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกายและผู้นำชุมชน ที่ช่วยส่งเสริมให้วัดเป็นศูนย์กลางของชุมชนนั้น พบว่า เจ้าอาวาสวัดธรรมยุตนิกายมีความสามารถในด้านการบริหารงานโดยรวมอยู่ในระดับมาก ผู้นำชุมชนบ้านปากแพรก และผู้นำชุมชนวัดบางแก้วผดุงธรรม มีความสามารถในด้านการบริหารงานโดยรวมอยู่ในระดับมาก แต่ผู้นำชุมชนวัดอุดมวรารามและผู้นำชุมชนบ้านพนาตุง มีความสามารถในด้านการบริหารโดยรวมอยู่ในระดับปานกลาง