รูปแบบและพิธีกรรมในประเพณีการทอดกฐินของไทย

Abstract

การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของการทอดกฐินตั้งแต่สมัยพุทธกาลจนถึงปัจจุบัน ศึกษารูปแบบและพิธีกรรมในประเพณีการทอดกฐินของไทย และศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างประเพณีการทอดกฐินกับสังคมไทย ผู้ให้ข้อมูลประกอบด้วยพระสงฆ์ 32 รูป เจ้าภาพทอดกฐิน 16 คนจากวัดสามพระยาวรวิหาร วัดราชนัดดารามวรวิหาร วัดปากน้ำ วัดเอี่ยมวรนุชและวัดประดิษฐาราม(วัดมอญ) ใช้การสัมภาษณ์แบบเชิงลึกและการสังเกตเป็นเครื่องมือวิจัย การวิเคราะห์ข้อมูลใช้วิธีวิเคราะห์เนื้อหาและนำเสนอด้วยการพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า ประวัติความเป็นมาของการทอดกฐิน ปฐมเหตุมีภิกษุปาไฐยรัฐต้องการจะเฝ้าพระพุทธเจ้าแต่ติดขัดเรื่องการจำพรรษา เมื่อออกพรรษาฝนยังตกชุกพื้นดินเต็มด้วยน้ำ ภิกษุต้องครองจีวรที่ชุมชื้นด้วยน้ำเข้าเฝ้า พระพุทธองค์จึงทรงมีพระพุทธานุญาตให้ภิกษุรับผ้ากฐินเพื่อผลัดเปลี่ยนได้ การทอดกฐินมี 2 รูปแบบ คือกฐินหลวงและกฐินราษฎร์ กฐินหลวงมี 3 รูปแบบได้แก่ กฐินที่กำหนดเป็นพระราชพิธี กฐินต้นและกฐินพระราชทาน กฐินราษฎร์ มี 4 รูปแบบ ได้แก่ กฐินหรือมหากฐิน จุลกฐิน กฐินสามัคคีและกฐินตกค้าง ส่วนพิธีกรรมในประเพณีการทอดกฐินนั้น กฐินหลวงมีพิธีปฏิบัติอย่างเป็นทางการ ดำเนินตามราชประเพณี กฐินราษฎร์มีพิธีปฏิบัติตามความสะดวกของผู้ที่เป็นเจ้าภาพ สำหรับความต่างกันของกฐินหลวงและกฐินราษฎร์ กฐินหลวงไม่มีการแห่รอบอุโบสถ ไม่มีการรับศีล และกล่าวคำถวายผ้ากฐินเป็นภาษาไทย เมื่อเสร็จพิธีกรานกฐิน พระสงฆ์อนุโมทนาและถวายอดิเรกเป็นเสร็จพิธี ส่วนการทอดกฐินราษฎร์นิยมมีการแห่รอบอุโบสถ มีการรับศีลและกล่าวคำถวายผ้ากฐินทั้งภาษาบาลีและภาษาไทย เมื่อเสร็จพิธีกรานกฐินแล้วพระสงฆ์อนุโมทนา เจ้าภาพกรวดน้ำรับพรเป็นเสร็จพิธี ประเพณีการทอดกฐินสัมพันธ์กับสังคมไทยในฐานะเป็นการจรรโลงพระพุทธศาสนา และส่งเสริมวัฒนธรรมไทย